Erzurum Kongresi ve Kulaçzade Ahmet Efendi

Erzurum'un esaretten hürriyete kavuştuğu gün olan 12 Mart 1918 günü, yani Doğudaki güzel toprakların ve yüksek dağların mert kanıyla sulanarak, düşmana göğüs geren Erzurum'un karanlık bir günden kurtarılmasının yıl dönümünden sonra, her yıl olduğu gibi, bugünde Erzurum Kongresi’nin (23 Temmuz-7 Ağustos 1919) yıldönümü (88.) kutlanır Erzurum’da. Yaşamımızda Türk olmanın gururu ile yeralan bu Kongre, şüphesiz temsil ettiği fikir ve prensiplerle ve sağladığı yetkiler bakımından Milli Mücadele hareketinin tarihi bir hareket ve çıkış noktasıdır.

Milli Kurtuluş Savaşı'nın hazırlık yıllarında, Sivas'tan hareket ederek, 3 Temmuz 1919 günü Erzurum'a gelen Atatürk, 8/9 Temmuz 1919 gecesi son Osmanlı Padişahı Sultan Vahdeddin'e bir telgraf göndererek askerlikten çekildiğini ve "sine-i millet'e" döndüğünü bildirmişti. Erzurum'da büyük bir Kongre'nin hazırlıklarına girişildi. Anadolu'da milli mücadele birliğinin kurulmasının ikinci adımı Erzurum Kongresi ile atıldı. Kongre, 23 Temmuz'da bir okulun salonunda 54 delege ile çalışmalarına başladı.

(bakınız delege isimleri: http://tr.wikipedia.org/wiki/Erzurum_Kongresi_Delegeleri#Trabzon_vilayeti)

İlk gün, Mustafa Kemal kongre başkanlığına seçildi. Milli bir hal alan kongrede, genel değerlendirmeler yapıldı ve doğu illerinin durumu görüşüldü. Milli mücadelenin temelleri açısından önemli kararlar alındı. Erzurum Kongresi'ne katılanlar, 17 çiftçi ve tüccar, 5 emekli subay, 4 emekli memur, 5 öğretmen, 4 gazeteci, 5 hukukçu, 2 mühendis, 1 doktor, 6 din adamı, 3 eski milletvekili, 1 general ve 1 eski bakan olmak üzere 54 delegeden oluşmuştu. 23 Temmuz 1919'da, Kavaf Mahallesindeki eski bir okulun salonlarında açılan Erzurum Kongresi, 6 Ağustos 1919 tarihine kadar, 14 gün devam etti.

Kongrenin yapıldığı okul, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşlarından sonra Ortaokul olarak yaptırılmıştı. Kongreden sonra 1920-1921 yıllarında Sanat Okulu, 1922-1923 yıllarında Sultani (lise), 1924 yılında da ilkokul olarak kullanılmış aynı yılın sonunda, çıkan bir yangınla tamamen yanmıştı. Erzurum ili özel idaresi, yanan okulun yerine, yeni bir okul yaptırmış, 1926-1927 ders yılı başında Gazi İlkokulu adıyla hizmete açmıştı. Daha sonra okul, 1940 yılında Atatürk Yapı Sanat Okulu olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Her ne kadar, Erzurum Kongresi'nin yapıldığı bina, 1924 yılında yanmışsa da yerine yapılan okulun bir salonu, 1960 yılında (Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi) olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır. Duvarlarında ve vitrinlerde Kongre ile ilgili tutanakların, yazışmaların, beyanname ve telgrafların fotokopileri, delegelerin fotoğrafları ile birlikte biyografileri, Atatürk'ün çeşitli fotoğrafları, Onuncu yıl Nutku'nun el yazısı ile fotokopisi, Erzurum'daki tarihi anıtlardan bazılarının yağlıboya tabloları yer almaktadır. Müze salonundaki masaların üzerinde, Kongreye katılan 54 delegenin adları yazılı mermer plakalar vardır. Bu delegelerden birisi de Trabzon-Sürmene’nin tanınmış eşrafından Kulaçzade Ahmet Efendi’dir. Kongrenin yapıldığı binadaki bu salona ailecek her gidişimizde, bizlerde her Türk gibi gururla ziyaret ederiz ve büyük dedemiz Ahmet Kulaç’ın masasında oturur, o günkü atmosferi hayal ederek, onun hislerini anlamaya çalışırız. Birde hatıra fotoğrafı çekmeden dönmeyiz tabiki.

Ahmet KULAÇ (1870-1935), 1908 Meşrutiyet devriminden sonra iç politika hayatı içinde yaşamış, İttihat ve Terakki fırkasında, Müdafai Hukuk Cemiyetinde, sonradan Halk Partisinde çalışmıştı. İstanbul’da polislik, Erzurum’da Tahsil Müfettişliği, Sürmene’de sandık eminliği yapmıştı. Sürmene Belediye Başkanlığı ve Belediye üyeliklerinde bulunmuştu. Atatürk Sivas’tan Ankara’ya geçip, Heyeti Temsiliye Reisliği görevini alarak Milli Mücadeleyi başlattığı zaman, Sürmene’nin Milli Mücadele İltihak telgrafı Ahmet Efendi tarafından çekilmiştir. 1919’da Erzurum Kongresi’ne de Sürmene’yi temsilen katılmıştır. 1935'de vefat eden Ahmet dedemizin mezarı, birkaç yıl önce ailenin başvurusuyla, Sürmene Belediyesi tarafından yeniden düzenlenmiş, kendisine yaraşır bir hale getirilmiştir. Bu haklı değerin kendisine verilmesinde katkıda bulunan herkese minnettarız.

A.K.